De sterrenhemel fotograferen

Manuel Dietrich is landschapsfotograaf en filmmaker met een speciale interesse in astrofotografie, een vakgebied waar hij vanzelf is ingerold vanuit de landschapsfotografie. "Als je op afgelegen plekken zit te wachten op de zonsopkomst en zonsondergang, kun je net zo goed wat langer blijven om de sterrenhemel vast te leggen." Hier geeft hij enkele tips en adviezen voor iedereen die wil beginnen met astrofotografie.

Je zult zien dat je – ook al heb je ervaring met het fotograferen van landschappen – bij astrofotografie veel meer tijd kwijt bent met het plannen en daadwerkelijk maken van opnamen, aldus Manuel. "Je hebt een heldere lucht nodig, het moet donker genoeg zijn, zonder maanlicht, en je hebt een geschikte voorgrond nodig. Het vergt vaak ook veel meer geduld. Voor mij persoonlijk maakt dit het uiteindelijk echter ook veel waardevoller wanneer je erin slaagt om de fenomenen of compositie vast te leggen die je voor ogen had."

De beste locaties voor astrofotografie zijn afgelegen bergen of kusten. Ook zogenaamde dark sky reserves, beschermde gebieden met beperkte lichtvervuiling, zijn ideaal. "Zoek een plek die zo ver mogelijk buiten de stad en uit de buurt van andere bronnen van lichtvervuiling ligt", adviseert Manuel. "De beste momenten om te fotograferen zijn tijdens een nieuwe maan of wanneer de maan vroeg in de avond ondergaat. De echte duisternis valt wanneer de zon ongeveer 18 graden onder de horizon staat.

"Het Melkwegseizoen op het noordelijk halfrond loopt van april tot augustus", voegt Manuel toe. "In deze periode kun je het galactisch centrum boven de horizon vastleggen."

Manuel gebruikt voornamelijk een Canon EOS R3, met een EOS R5 (nu opgevolgd door de EOS R5 Mark II) als reservecamera. Je hebt geen professionele camera nodig, maar voor de beste resultaten adviseert hij "full-frame camera's omdat deze veel beter presteren in situaties met weinig licht dan camera's met bijsnijdsensor. Dankzij de grotere sensorgrootte van full-frame camera's krijg je minder ruis en kun je meer details vastleggen." Een EOS R8 of EOS R6 Mark II is een uitstekende keuze. Welke camera je ook kiest, maak altijd opnamen in RAW voor een maximaal dynamisch bereik en maximale beelddetails.

Een stevig statief is onmisbaar om de camera stabiel te houden bij de lange sluitertijden die nodig zijn voor astrofotografie. Eerst gebruikte Manuel altijd een ontspanknop op afstand om te voorkomen dat de camera zou bewegen en de foto wazig werd. Inmiddels gebruikt hij echter de draadloze bediening met de Canon Camera Connect-app omdat dit net zo goed werkt, of de ingebouwde zelfontspanner van zijn camera.

"Mijn favoriete lens (voor zowel landschaps- als astrofotografie) is de RF 15-35 mm F2.8L IS USM omdat deze uiterst veelzijdig en scherp is en een consistent diafragma van f/2.8 heeft. Ik werk het liefst met groothoeklenzen om zoveel mogelijk van de sterrenhemel te kunnen vastleggen. Als je wilt investeren in een lens speciaal voor astrofotografie om je foto's naar een hoger niveau te tillen, kan ik ook de RF 20mm F1.4L VCM aanbevelen, een supersnelle prime-lens."

Als je wilt upgraden van de lens die bij je camera wordt geleverd, is de Canon RF 16-28mm F2.8 IS STM-lens een goede optie om te beginnen met astrofotografie. Dankzij het constante maximale diafragma van f/2.8 over het gehele zoombereik is het een uitstekende lens voor opnamen bij weinig licht. De ultrabrede zichthoek is ook ideaal voor het vastleggen van architectuur en uitgestrekte landschappen, en vanuit de hand vloggen. Een nog voordeligere ultragroothoeklens is de RF 15-30 mm F4.5-6.3 IS STM. Deze heeft niet dezelfde weerbestendige constructie of hetzelfde maximale diafragma, maar is wel breder, compacter en zelfs meer dan 50 gram lichter, waardoor het een goede optie is wanneer je een lens in zakformaat wilt meenemen naar afgelegen locaties.

"Voor alles behalve de maan gebruik ik het grootst mogelijke diafragma (laagste f-getal). Hierdoor bereikt meer licht de camerasensor, waardoor je veel scherpere foto's krijgt en de benodigde sluitertijd korter wordt."

Manuel waarschuwt dat je beeldstabilisatie altijd moet uitschakelen, omdat die meer kwaad dan goed doet bij een lange sluitertijd, en handmatig moet scherpstellen. "Ik stel altijd handmatig scherp op oneindig, maar controleer de scherpte nog een keer door in te zoomen op de helderste ster op het LCD-scherm van de camera."

Je hebt een lange sluitertijd nodig om vage sterren te fotograferen, maar zorg ervoor dat de sluitertijd niet te lang is, want dan leg je uiteindelijk sterrensporen vast. Manuel raadt aan de '500-regel' te volgen: deel 500 door de brandpuntsafstand van je lens. Je krijgt dan de minimale sluitertijd waarbij geen zichtbare sterrensporen worden vastgelegd. Als je bijvoorbeeld een 20mm-lens gebruikt, stel je de sluitertijd in op 25 sec (500/20) of minder. Met een 15mm-lens kun je deze instellen op ongeveer 30 sec (500/15).

Vroeger was het gebruik van hoge ISO-instellingen riskant vanwege de toegenomen beeldruis, maar Manuel zegt dat moderne camera's veel betere prestaties leveren bij hoge ISO-instellingen. Nabewerking op de camera of met software biedt ook verbeterde functies voor ruisreductie. "Je hoeft niet meer bang te zijn om hoge ISO-waarden te gebruiken. Tegenwoordig verhoog ik de ISO-waarde naar 3200 of zelfs 6400 om de zwakste lichtpunten in de sterrenhemel vast te leggen."

• Melkweg en meteorenzwermen: grootste diafragma (laagste f-getal), sluitertijd 15-30 sec (afhankelijk van de lens), ISO 3200-6400.

• Maan (met statief): f/8-f/11, sluitertijd 1/125 sec - 1/250 sec, ISO 100-400.

• Maan (vanuit de hand): grootste diafragma, sluitertijd 1/250 sec - 1/500 sec, ISO 100-400.

• Noorderlicht: grootste diafragma, sluitertijd 2 - 20 sec (afhankelijk van de intensiteit van het noorderlicht), ISO 1600-6400.

Om alles uit zijn foto's van de sterrenhemel te halen, bewerkt Manuel de RAW-bestanden in Adobe Lightroom en Photoshop¹ . Soms gebruikt hij focus stacking om ruis nog verder te verminderen of voegt hij foto's samen om voorgronden en de lucht perfect in elkaar te laten overlopen. "De voorgrond is meestal veel donkerder dan de sterrenhemel, dus je hebt veel langere sluitertijden nodig om details op de voorgrond vast te leggen. Door foto's samen te voegen, kun je de optimale foto creëren.

"Meestal verbeter ik kleuren een klein beetje, pas ik de witbalans aan (waardoor de foto vaak koeler wordt), verminder ik schaduwen, maak ik specifieke delen van het beeld lichter of donkerder met behulp van maskers en pas ik ruisreductie zorgvuldig toe, zodat er geen details verloren gaan. Ik geef foto's graag mijn persoonlijke touch."

Een belangrijk aspect van fotografie is het delen van het eindresultaat. Gebruik voor het printen van je foto's papier van hoge kwaliteit zoals Canon's Pro Lustre Photo Paper, een helderwit papier met een glad, glanzend oppervlak dat de details en het kleurbereik van je foto's van de sterrenhemel perfect weergeeft. Het biedt een uitstekende kleurweergave en een goede bescherming tegen vervagen, vooral wanneer je een professionele fotoprinter gebruikt, zoals de Canon PIXMA PRO-200S. Deze printer beschikt over een dye-inktsysteem met acht kleuren voor een breder kleurbereik en een betere kleurgetrouwheid. De printer kan levendige foto's zonder witrand printen tot A3+-formaat en biedt een functie voor panoramafoto's.

Manuel is een groot voorstander van het delen op sociale media – en dan niet alleen het delen van het eindresultaat, maar ook van het proces, de gebruikte apparatuur en het verhaal achter de foto. Hij zegt dat het grootste voordeel hiervan is dat je in contact komt met een bredere gemeenschap van astrofotografen. Bovendien kun je andere inspireren door jouw passie te delen.

• Geduld is cruciaal. Soms zijn de omstandigheden niet zoals gehoopt, maar dat hoort erbij.

• Probeer altijd te plannen: bepaal van tevoren de ideale locatie, het juiste tijdstip en de optimale positie van de camera. Er zijn apps beschikbaar die je hierbij kunnen helpen.

• Leer de sterrenhemel te lezen. Hoe meer je weet, hoe beter je begrijpt wat je ziet.

• Verken overdag je beoogde plek om te kijken of het veilig is en om je compositie te plannen. Het is namelijk veel moeilijker om in het donker een afgelegen plek te bereiken.

• Leer hoe je de handmatige instellingen van je camera gebruikt en volg de '500-regel' om sterrensporen te vermijden.

• Oktober - meteorenzwerm Orioniden

Dit is een van de meest spectaculaire fenomenen, omdat je de zwerm met het blote oog kunt zien. Op het hoogtepunt, eind oktober, kun je gemiddeld 20 vallende sterren per uur zien. Manuel zegt dat de meteoren altijd vanuit dezelfde richting komen, waardoor je makkelijker kunt plannen en een compositie kunt bepalen.

• Oktober (noordelijk halfrond) / november (zuidelijk halfrond) – supermaan

Een supermaan is een nieuwe maan of volle maan die veel groter lijkt dan normaal, omdat hij op het dichtste punt bij de aarde staat. Meestal komt een supermaan drie of vier keer per jaar voor.

• November – Plejaden

De Plejaden (zeven zusters) is een van de sterrenhopen die het dichtst bij de aarde staan, en is van november tot april te zien zonder een telescoop.

• December – meteorenzwerm Geminiden

De Geminiden, met hun unieke heldere kleuren, zijn het best zichtbaar op het noordelijk halfrond, maar het is de krachtigste meteorenzwerm van het jaar die zelfs op het zuidelijk halfrond te zien is. Manuel waarschuwt: "Bij de Geminiden vormt het weer vaak een probleem, bijvoorbeeld omdat het te bewolkt is of de maan te fel is." Planning vooraf is van essentieel belang.

• Januari - Jupiter in oppositie

Als een planeet in oppositie is (het dichtst bij de aarde staat), is deze op zijn grootst en helderst. In het geval van Jupiter gebeurt dit ongeveer elke 13 maanden.