Susan Meiselas: 5 lessen uit een leven in fotografie

Het was 16 juli 1979, de dag voordat President Anastasio Somoza Debayle Nicaragua ontvluchtte en de Sandinistische opstandelingen de macht in het land overnamen. Terwijl de Amerikaanse documentaire-fotograaf Susan Meiselas op haar sluiter drukte en het moment vastlegde dat Pablo de Jesus "Bareta" Araúz een Molotov-cocktail gooit, creëerde ze hetgeen is uitgegroeid tot een iconisch beeld van de revolutie. In 2016 riep het tijdschrift Time de foto, bekend als de Molotov Man, uit tot één van de 100 meest invloedrijke foto's aller tijden.

Susan, sinds 1976 lid van Magnum Photos, heeft meer dan 40 jaar lang sociale en politieke kwesties vastgelegd in Latijns-Amerika en wereldwijd. Ze heeft als eerste projecten ontwikkeld om cultureel en sociaal geheugen vast te leggen, waaronder het samenstellen van honderd jaar fotografische geschiedenis van Koerdistan en het zes jaar durende project met de inheemse bevolking van de hooglanden van Papoea.

Susan, die nog steeds werkt hoewel ze al over de zeventig is, won de Deutsche Börse Photography Foundation Prize 2019. De organisatoren van deze prijs verklaarden dat ze "consequent een uitstekende bijdrage aan de fotografie heeft geleverd, door de manier te beïnvloeden waarop het publiek de vorm ziet en begrijpt en door betrokkenheid te tonen en persoonlijke investering in haar aandachtsgebied en onderwerpen die een onuitwisbare stempel op de geschiedenis van de fotografie hebben gedrukt."

Ook heeft ze de Kraszna-Krausz Fellowship Award 2019 in ontvangst genomen, die "erkenning biedt aan fotografen wier carrière een voorbeeld is voor de hoogste normen op het gebied van de productie van fotoboeken en die tot creativiteit hebben geïnspireerd, rigoureuze projecten hebben gecreëerd en een blijvende invloed hebben gehad op zowel hun collega-kunstenaars als op de praktijk van beeldvorming."

Susan heeft boeken geschreven over veel van haar grote projecten, van Carnival Strippers, waarin de reizende 'girl shows' in Amerika aan het begin van de jaren zeventig werden vastgelegd, tot A Room of Their Own, dat ervaringen portretteert van vrouwen in een vrouwenopvangcentrum in het Verenigd Koninkrijk. "Boeken zijn voor mij altijd een essentiële manier geweest om mijn werk samen te brengen, gebaseerd op wat ik heb gezien, waarbij ik ruimte geef aan andere invalshoeken en het materiaal een context verleen", zegt ze.

Susan deelt hier vijf dingen die ze heeft geleerd tijdens haar vooraanstaande carrière en leven in fotografie, van haar creatieve aanpak tot de voortdurende ontwikkeling van haar beeldmateriaal.

"Dit project was gezamenlijk in de zin dat ik niet echt wist in hoeverre de vrouwen die in dit opvangcentrum voor slachtoffers van huiselijk geweld waren, überhaupt zouden willen deelnemen, niet alleen om gefotografeerd te worden, maar ook om hun verhalen te delen", zegt ze. "Het ontwikkelde zich door het houden van een aantal workshops met andere plaatselijke kunstenaars en door een toenemend besef van wat ik zou kunnen bijdragen, met als resultaat portretten van hun privéruimte. Ik ben niet met dat idee begonnen, maar het heeft zich ontwikkeld door er te zijn."

Omgekeerd, wanneer je spontane gebeurtenissen fotografeert, word je van nature geleid door de situaties waarin je je bevindt. "Met mijn werk in Midden-Amerika veranderden de dingen dagelijks, dus de dynamiek was veel groter dan wat ik me kon voorstellen", zegt Susan. "Ik reageerde zo goed mogelijk op een voortdurend veranderende situatie, wat een ander proces is dan wanneer je je binnen de grenzen van één plek bevindt, zoals het vrouwenopvangcentrum. Je kunt niet echt vooruitlopen op wat je tegenkomt, dus het is heel intuïtief werk. Het gaat erom zo veel mogelijk open te staan voor de uitdagingen om een getuige te zijn."

2. Ontdek je eigen fotografische aanpak

"Je werkt altijd met je eigen gedachten, gevoelens en evaluatie van momenten", zegt Susan. "Het gaat erom hoe je jezelf presenteert en je betrokkenheid bij je onderwerp, wat het belangrijkste is. Het is niet alleen wat je in je hoofd hebt, maar ook wat je op je lichaam draagt. Vaak gebruik ik één camera, soms één objectief, en ik houd het zo eenvoudig mogelijk.

“Veel mensen praten over fotografen alsof ze een bepaald objectief zijn", zegt ze. "Met andere woorden, er zijn mensen die fotograferen met langere objectieven of met objectieven met een kleinere of grotere beeldhoek. Ik zit ergens tussen de 28 mm en 35 mm. Ik denk dat het veel zegt over waar ik wil zijn, ik wil zo dichtbij mogelijk kunnen zijn, zonder te vervormen. Sommige mensen maken foto’s met objectieven van 21 mm en 24 mm, maar voor mij legt dat een beetje te veel beslag op de ruimte en op de mensen met wie ik een relatie hoop te hebben."

Susan heeft door de jaren heen vertrouwd op Canon-camera's, waarbij ze is meegegaan met de ontwikkeling van de EOS-serie, en maakt nu opnamen met een Canon EOS 5D Mark IV, vaak in combinatie met een Canon EF 35mm f/1.4L II USM-objectief.

Haar persoonlijke stijl heeft zich ontwikkeld tot een voorkeur voor prime-objectieven, terwijl ze voor zoomobjectieven kiest bij het fotograferen van conflicten en situaties waarin ze zo snel mogelijk wil reageren en zo onbelemmerd mogelijk wil zijn.

"Canon was vooral belangrijk toen ik zoomobjectieven in meer conflictsettings gebruikte en ik vind dat het Canon EF 24-105mm f/4L IS II USM-objectief een geweldig objectief is wanneer ik het echt laagdrempelig houd," zegt ze.

"Ik heb geen vaste aanpak. Het hangt af van de persoon die wordt gefotografeerd. Vooral bij mensen plaats je je fysieke zelf bij de keuze van je objectief."

3. Multimedia biedt onbegrensde mogelijkheden

Vanaf de beginjaren van haar visuele projecten heeft Susan geëxperimenteerd met het gebruik van verschillende media in haar projecten, toen ze Amerikaanse stripteasemeisjes fotografeerde in de zomers van 1972 tot 1975, terwijl ze fotografie onderwees op openbare scholen in New York.

Susan volgde de jonge vrouwen bij hun optredens tijdens de carnavals in de kleine steden in New England, ze interviewde de danseressen en hun partners, de showmanagers en betalende klanten; deze interviews werden vervolgens afgespeeld als sfeergeluid gedurende de tentoonstelling van het werk, een baanbrekende presentatie in die tijd.

4. Er schuilt een persoonlijke kracht in het opnieuw bezoeken van projecten

Naast het fotograferen van een groot scala aan onderwerpen, heeft Susan ook projecten opnieuw bezocht, onder meer door een herhalingsbezoek aan Tijuana, Mexico in 2018, dat herinneringen opriep aan het fotograferen van migranten die in 1989 de grens tussen de VS en Mexico probeerden over te steken.

"Ik ging voor een relatief korte tijd naar Tijuana, net op het punt van aankomst van de migrantenstoet, toen de aandacht op de muur was gericht en debatten over immigratie werden gevoerd", zegt ze. "Het was een schrijnende herinnering voor mij dat er nog maar 20 jaar geleden bij de grens alleen een hek van draadgaas stond. Als de kans zich voordoet, dan is de terugkeer naar een verhaal voor mij van grote betekenis."

Terugkeren is iets dat Susan is blijven doen. Na het eerst in kaart brengen van het verzet van de bevolking, de opstand en de overwinning van de revolutie in Nicaragua, maakte ze 10 jaar later Pictures From a Revolution, een film over haar zoektocht naar de onderwerpen van haar foto's. In 2004 keerde ze terug om 19 muurschilderingen van haar foto’s te plaatsen in het landschap waar ze voor het eerst werden gemaakt ter ere van de 25e verjaardag van de revolutie, in een project genaamd Reframing History. Met de hernieuwde uitgave van haar boek met Nicaraguaanse afbeeldingen heeft Susan de app Look & Listen aangepast zodat via de foto's in het boek korte filmclips kunnen worden geactiveerd.

"De clips waren mijn herinneringen aan het maken van de foto of het waren de onderwerpen zelf die herinnerden aan de tijd van de foto", zegt Susan. "Het werkt anders wanneer het in het boek staat of van een foto in een tentoonstelling, maar ik denk dat ze allebei zeer effectief zijn."

5. Zodra de foto's de wereld overgaan, zijn ze niet meer alleen van jou

Als fotograaf moet je aanvaarden dat je de controle verliest, zodra je werk openbaar wordt gemaakt. "Ik denk niet dat tegenwoordig iemand kan werken in een digitale omgeving en veronderstellen dat hij of zij het gebruik of de betekenis van zijn of haar werk kan controleren", zegt Susan. "In zekere zin lopen we allemaal risico omdat foto's bewegen in een virale omgeving."

Susan heeft meegemaakt dat er foto’s verkeerd werden geïnterpreteerd of door anderen werden aangepast. "Het is vaak gebeurd en gaat terug naar de manier waarop de foto’s eind jaren '70 in tijdschriften werden gebruikt; er werd een onjuiste voorstelling gegeven van wat er duidelijk op een bijschrift op de achterkant van een printafdruk stond vermeld", zegt ze. "Niemand maakte zich druk over wat de omstandigheden waren en het werd gebruikt in een andere context. Mensen hebben afbeeldingen genomen en deze op blogs gebruikt voor hun eigen doeleinden, die niets te maken hebben met waar het onderwerp en mijn relatie tot dat onderwerp over ging."

De beroemde Molotov Man, haar foto uit 1979 van een Nicaraguaanse opstandeling die een Molotov-cocktail gooit tijdens de revolutie tussen de aanhangers van dictator Somoza en de socialistische Sandinistische opstandelingen, ging een eigen leven leiden. Het werd een bepalend symbool van de revolutie en dook op in heel Nicaragua, op lucifersdoosjes, T-shirts, brochures en geschilderd op muren.

"Zodra de foto’s naar buiten komen, zijn ze weg en zijn ze niet meer helemaal van jou", zegt Susan. "Soms vind ik de nieuwe ontdekkingen die voortkomen uit wat mensen van die foto's maken, ook leuk. Ik heb het liever via een uitwisseling en dialoog, dan wordt het tenminste gedeeld. Maar fotografen hebben niet altijd de controle over wat er gebeurt, dus dan kan je alleen compenseren met tegenverhalen of hopen dat je zo nodig een nieuwe context kunt geven."