Strijd en eenvoud:
Paolo Pellegrin over de essentie van een foto vinden

De Italiaanse fotojournalist, Magnum Photos-lid en Canon Ambassador Paolo Pellegrin verslaat al tientallen jaren conflicten en crises over de hele wereld, van Oeganda en Bosnië tot de Gazastrook, Cambodja en Haïti. Hij wordt wereldwijd bewonderd, met onder meer 10 World Press Photo Awards, maar zelf onthult hij dat het fotografische proces nog steeds een strijd is – met de werkelijkheid, het verhaal, het onderwerp, de context en voor zichzelf.

In 2018 fotografeerde hij in de straten van Tokio en op het minder bekende schiereiland Noto met het voor die tijd nieuwe Canon EOS R System. Daarbij volgde hij een van de basisregels van straatfotografie: "omarm alles wat je tegenkomt". Paolo maakte dagen van 14 uur waarop hij de straten afstruinde in de zinderende hitte en fotografeerde alles wat hem opviel: mensen, reflecties, lagen.

"Straatfotografie is het strijdtoneel voor elke fotograaf", legt hij uit. "Hier begin je de relatie tussen jezelf, de wereld en de camera te begrijpen. En hoe je dit instrument kunt gebruiken om fragmenten van de werkelijkheid vast te leggen. Ik vind dat als je een goede straatfotograaf bent, je een goede fotograaf bent."

Nu kiest hij voor een andere aanpak: die van reductie. "Er zijn veel verschillende zaken waar je mee worstelt", legt Paolo uit. In het kort laat hij het overbodige weg totdat hij "de essentie" van de foto bereikt. "Ik zie fotografie een beetje als één mooi gebaar van een Japanse kalligraaf. Eén penseelstreek die alles bevat." Een lichtgevende gesmolten kloof die uit het donkere vulkaanlandschap barst (zie boven) bijvoorbeeld of een anderszins imposante ijsberg waarvan de uiteinden lijken op te lossen in de grijze lucht eromheen (zie derde foto).

In een profielartikel in The New Yorker observeert schrijver Ben Taub Paolo terwijl er een gevlekt licht over de Namib-woestijn in zuidelijk Afrika valt. "Hij zweeg en tilde zijn camera op, zoals verwacht, maar op momenten van intense concentratie lijkt hij een ander persoon. Zijn ogen bewegen niet, zijn lippen een beetje getuit. Hij beweegt doelgericht, geruisloos en hij scant de omgeving. Niet vloeiend, maar met strakke bewegingen, als een roofvogel", schrijft Ben.

De elegante eenvoud van de resulterende foto weerspiegelt dit proces. "Soms raak je echt bezeten door die ervaring; vandaar die fysieke omslag", aldus Paolo. "Het is alsof al je zintuigen scherper en bewuster worden, je blijft fotograferen en bewegen. Je probeert het te begrijpen."

Voor Paolo vindt fotografie plaats in je hoofd. "Daar verricht ik de meeste inspanning", vertelt hij. "Ik ben erg geïnteresseerd in foto's die iets specifieks belichten, maar ook iets groters, universeels of metaforisch blootleggen." Paolo merkt op dat een foto pas gelukt is als die meerdere lagen bevat en "als die de toestand van een vluchteling oproept, de toestand van een wild dier".

Qua techniek en compositie probeert Paolo wat voor hem is op de meest eenvoudige manier op te lossen. "Er is een heel palet of scala aan mogelijkheden die fotografie biedt om ons te helpen een boodschap over te brengen, maar ik heb ook het gevoel dat je soms het risico loopt ergens een formule op toe te passen", legt hij uit. "Ik ben nogal gevoelig voor dat idee, om dat niet te willen doen."

Als er geen natuurlijk licht was, werkte hij met flitsers. "Het werkt, maar om de analogie van beeldhouwen te gebruiken, ik ben in een stadium waarin ik zoveel mogelijk wil weghalen om de kern, de essentie te bereiken", aldus Paolo. "Eenvoud is echt het ultieme doel, het overbodige weglaten." Daarom verkiest hij uiteindelijk de mantel der duisternis.

Veel van Paolo's foto's lijken uit de schaduw te rijzen. Hij heeft een bijzondere fascinatie met de grens tussen het geziene en ongeziene. Digitale workflows en technologieën bieden iets "buitengewoons"; de mogelijkheid om met weinig of bijna geen licht te werken. "Ik heb dit idee dat dingen versluierd zijn en dat je ze uit de duisternis haalt", legt hij uit. "Als het donker is, wordt mijn fotografie versterkt."

Paolo oppert dat zijn stijl met weinig licht misschien een gevolg is van zijn jeugd, waarin zijn vader hem als architect meesleepte naar kerken. Tijdens deze bezoeken leerde hij de sobere uitstraling te waarderen van één, soms twee lichtbronnen – zoals tegenlicht of zijlicht –, waardoor vormen ontstaan.

Paolo, geboren in Rome in 1964, was van plan architect te worden, maar in zijn derde jaar aan de universiteit nam het leven een andere wending. "Op een dag had ik een openbaring en besefte ik dat dit niet was wat ik wilde doen", zegt Paolo. Hij stopte met zijn studie en zijn "leven veranderde van de ene op de andere dag".

"De analogie die ik altijd maakte en nog steeds maak is die van een vreemde taal: fotografie is die andere taal die je moet leren", herinnert hij zich. "Je moet de grammatica, syntaxis, woorden leren en ze samenvoegen. Ik bestudeerde het vocabulaire van fotografie aan de hand van boeken en ging er dan op uit, fotograferen en 's nachts ontwikkelen en experimenteren. Het duurde minstens acht tot tien jaar voordat ik het gevoel had dat ik deze taal beheerste."

Maar daar hield het proces niet op, want het eindigt nooit echt, legt Paolo uit. "Dat is het mooie van fotografie. Na verloop van tijd veranderen onze ervaringen onze fotografische visie."

Gedurende zijn tijd in het vak heeft Paolo de fotografie enorme veranderingen zien ondergaan met de komst van digitale technologie. "Vroeger moest je technische kennis hebben over hoe je film moest belichten of hoe je een negatief moest ontwikkelen, of hoe je moest printen", zegt hij. "Dat waren zaken die je moest leren en beheersen."

Tegenwoordig is het fotografische proces daarentegen toegankelijker, maar volgens Paolo is de techniek niet veranderd. "Het gaat om betrokkenheid, tijd en empathie", zegt hij. "Er is chemie, persoonlijkheid, cultuur en alles is op de een of andere mysterieuze manier gedistilleerd in fotografie en in het vertellen van verhalen. De complexiteit van dat proces is niet echt veranderd."

In tegenstelling tot andere disciplines ontwikkelt de fotografie zich met de modernisering, en dankzij de vooruitgang van de digitale technologie – waaronder het bekroonde EOS R System van Canon – kunnen tijdgenoten een wereld verkennen die hun fotografische voorouders niet konden verkennen.

"Hierdoor kunnen we verkennen wat grotendeels niet bereikbaar was, namelijk de duisternis", vertelt Paolo. "Zo kun je kiezen voor ISO 12500, ISO 24000 of ISO 56000 en een wereld onthullen die we voorheen niet konden betreden."

Paolo's zoektocht naar eenvoud gaat ook op voor zijn uitrusting. Jarenlang koos hij voor primelenzen. "Het was dit idee van de pure lenzen, en om de woorden van de Chileens-Franse avant-gardefilmmaker Alejandro Jodorowsky te gebruiken, 'de dans van de realiteit', waarbij je moet bewegen en samenwerken met de ruimte en het onderwerp", verklaart hij. "Bewegen is een denkproces en jarenlang was ik daar veel mee bezig. Maar ik moet zeggen dat de Canon RF 28-70mm F2L USM zo bijzonder en zo mooi is dat het mijn hoofdobjectief is geworden."

Paolo is niet alleen enthousiast over dit specifieke zoomobjectief. Hij is een groot liefhebber van de hele EOS R System-serie. "Ik ben echt een groot fan van de EOS R5-camera. Hij past precies bij mij", merkt hij op. "Het is voor het eerst in lange tijd dat ik bestanden heb waar ik echt tevreden over ben. Na vele, vele jaren geef ik echt meer om dit apparaat dan om andere camera's: het geheel; de bestanden, de ergonomie, de objectieven."

Er is een eigenschap buiten de specificaties waar hij ons graag op wil attenderen. "Betrouwbaarheid is een deugd op zich. Het feit dat je een toestel hebt waar je altijd op kunt rekenen. Dat is niet niks", prijst hij.

"Soms zijn er dingen, voorwerpen, een auto, wat dan ook, waarvan je echt voelt dat ze bij jou passen, bij je visie. Dat heb ik met deze camera", vertelt hij.

In 2018 was Paolo het onderwerp van een uitgebreide overzichtstentoonstelling in zijn geboortestad Rome. Onder de titel Un'Antologia werden meer dan 150 foto's en niet eerder vertoonde werken bijeengebracht als weerspiegeling van de veelzijdige thema's van zijn werk: verhalen van het veranderende landschap van Antarctica tot conflictgebieden.

Paolo was in 2018 voor het laatst in een conflictgebied met de Canon EOS 5D Mark IV als zijn trouwe partner. In Oekraïne kwam vooral de mogelijkheid om geruisloos te fotograferen met de Canon EOS R5 tot zijn recht. "We streven altijd naar onzichtbaarheid, om minder aanwezig te zijn, om ons steeds minder in een situatie te mengen", aldus Paolo. "De stille modus is in veel omstandigheden denk ik echt nog een gamechanger."

Of het nou gaat om portretten van beroemdheden voor The New York Times, F1-opdrachten of National Geographic-expedities, Paolo blijft zichzelf en zijn ambacht tot het uiterste drijven. De rode draad in zijn eclectische portfolio is de schaduw en textuur die de director of photography van The New York Times Magazine, Kathy Ryan, omschrijft als "houtskoolschetsen".

Paolo's zicht is niet meer wat het ooit was. Toen hij begin dertig was, werd bij hem glaucoom geconstateerd, een degeneratieve oogziekte, die zijn perifere zicht aantast. Het is nu dankzij een behandeling onder controle, maar de psychologische gevolgen zijn duidelijk. "Ik heb helaas niet het beste zichtvermogen, en autofocus is vooral bij weinig licht erg belangrijk voor me", onthult hij. "Zelfs in de [opnamen] waar het niet zo lijkt... in reflecties en zeer zachte momenten wil je toch die scherpte hebben. Er is de zachtheid van het tegenlicht of de reflectie, maar ook de scherpe focus erachter. Die twee moeten naast elkaar bestaan.

"Ik heb mezelf behoorlijk gepusht, maar het heeft me mogelijk nog verder gepusht. Nu misschien minder, maar in mijn achterhoofd heb ik het idee van eindige tijd. Ik weet niet tot wanneer ik kan fotograferen."

Collega Magnum-fotograaf Gilles Peress vertelde hem ooit dat fotografische visie meer was dan het resultaat van intellect, "maar ook het orgaan, van 'hoe' je ziet". Paolo kan zich hierin vinden. Hij heeft een focus, intellectueel en fysiologisch. Door zich af te sluiten voor de perifere 'ruis' in een compositie, benadrukt hij het noodzakelijke: wat er toe doet. Al het andere valt in de schaduw.