In gesprek met coregisseur Anastasia Mikova van Woman

Anastasia Mikova is begonnen als verslaggever voor de Franse televisie en heeft 10 jaar geleden voor het eerst gewerkt met Yann Arthus-Bertrand als hoofdredacteur bij zijn televisieprogramma Vu du Ciel (Engelse titel Earth from Above). Daarmee begon een samenwerking die werd voortgezet met haar werk als assistent-regisseur bij de epische documentaire Human van Yann en nu is ze coregisseur bij zijn nieuwste project, Woman.

Hier vertelt Anastasia over haar rol in Woman en over haar visie op de film.

Toen je bezig was met Human, wat deed je beseffen dat er nog een film moest komen, een film over vrouwen?

"Toen we Human aan het filmen waren, viel het ons op dat er een verschil was tussen de interviews men mannen en [die met] vrouwen. We komen bijvoorbeeld naar een stad of dorp om over het project te vertellen en dan stellen de mannen een hoop vragen, maar vrouwen blijven vaak stil zitten luisteren en zien eruit alsof ze een beetje wantrouwig zijn. Maar als ze eenmaal voor de camera zitten, is het alsof ze hun hele leven op dit moment hebben gewacht. Ze hebben deze kans met beide handen aangegrepen om te zeggen: ‘We zijn er en we bestaan.’

Op een dag zei Yann: ‘Weet je, ik denk dat we ons moeten richten op vrouwen.’ En toen hij dat zei, werd het opeens overduidelijk. Als je ziet wat er op dit moment allemaal gebeurt met vrouwen over de hele wereld, al deze geïnspireerde vrouwenbewegingen die het voortouw nemen en hun verhalen delen, verbaast ons dat niet want we dachten vijf jaar geleden al dat dit zou gaan gebeuren.”

In welk opzicht wordt deze film anders dan Human, afgezien van het feit dat de aandacht op vrouwen is gericht?

"We besloten voor de interviews dezelfde stijl te hanteren, met een close-up van het gezicht. We hebben verschillende dingen geprobeerd en kwamen erachter dat dit de meest efficiënte manier was om naar iemand te luisteren. Human was zo gigantisch dat we het moesten onderverdelen in verschillende onderwerpen - oorlog, familie, geluk - en tussen deze interviews plaatsten we luchtopnames, iets dat Yann al vele jaren doet. Maar voor dit nieuwe project wilden we dieper graven, onderzoeken wat het is om vrouw te zijn.

"Soms wordt dit tot uitdrukking gebracht door drie vrouwen van drie verschillende generaties, soms door twee vrouwen uit verschillende delen van de wereld. Soms is het ook een mozaïek van verschillende vrouwen die over een universeel onderwerp praten. Er zit meer variatie in. Het is ontzettend belangrijk dat we meegenomen worden in het leven van deze vrouwen, dus zijn er momenten waar we meer van hun achtergrond zien. Er zijn momenten waarin vrouwen zingen, omdat er dingen zijn die ze met muziek kunnen uitdragen die ze niet in woorden kunnen vatten.”

Als je eraan denkt dat je nooit genoeg ruimte in de film hebt voor al het prachtige materiaal dat deze interviews oplevert, word je daar dan verdrietig van?

Je had het over die heel bijzondere momenten in de interviews. Waar ben je naar op zoek? Hoe kun je jouw journalisten trainen om die momenten naar boven te brengen?

"Voor Human heb ik meer dan 600 interviews gedaan en ik denk dat het er voor Woman bijna 1000 zijn. Ik kan niet zeggen dat er een speciale techniek is. Je brengt je eigen persoonlijkheid mee en de manier waarop je tegen de wereld aankijkt. Ik heb journalisten die twee kinderen hebben, die 45 zijn met heel veel ervaring, en journalisten van 27 die twee jaar geleden begonnen zijn en die ik zelf heb getraind.

"Ik vertel hen allemaal: als je een interview begint, moet je jezelf vertellen dat de vrouw die voor je zit een blanco pagina is. Je weet niet wat er op dat papier geschreven gaat worden. Het hele interview is bedoeld om bij die persoon binnen te komen. Niet in haar gedachten, niet alleen haar werkelijkheid. Maar echt proberen om een beter begrip te krijgen van wie ze is.

"In ons leven zijn geen 10 buitengewone momenten waardoor we gevormd worden. Meestal zijn het er een of twee. Die kunnen verband houden met moederschap, werk, een probleem dat op je weg kwam, de liefde, het kan van alles zijn. Je moet erachter komen wat dat moment was voor die persoon. Alle vragen zijn enkel bedoeld om je daarheen te leiden. Als je het gevoel hebt dat je iets losmaakt, focus daar dan op. Want dat is het verhaal.”

Die speciale momenten waar je het over hebt, zijn soms bepaald huiveringwekkend en soms positief en opbeurend. Zoek je bewust naar een balans tussen die twee?

"Toen we eraan begonnen, vond ik het belangrijk om schriftelijk aan te geven dat de film heel goed uitgebalanceerd zou zijn. Er zijn vragen over problemen, discriminatie. Vragen over liefde, geluk, emancipatie. Maar om eerlijk te zijn, zijn de meeste verhalen die we horen erg beklemmend. Het leven van een vrouw is vaak een gevecht.”

"Je ziet vrouwen die directeur zijn, vrouwen in de politiek, vrouwen die een prachtige carrière hebben en merkt dat zij net zoveel te maken hebben met geweld als vrouwen uit een klein dorp die geen opleiding hebben en geen rechten. Maar wat wij proberen te doen is de innerlijke kracht van vrouwen te tonen, te laten zien waartoe ze in staat zijn."

De meeste mensen in het productieteam zijn zelf vrouw. Waarom?

"Alle journalisten die met me samenwerken, zijn vrouw omdat er een hoop intieme vragen zijn. We praten over menstruatie, seksualiteit, onze relatie met ons lichaam. Veel vrouwen zouden niet zo open kunnen zijn tegenover een man. Maar er zijn wel cameravrouwen en cameramannen. In sommige culturen moet de echtgenoot zijn toestemming geven voor het interview en [in die gevallen] kan het helpen om een man in je team te hebben. Het stelt hen gerust als ze kunnen denken: 'Ik kan met hem praten en mijn vrouw kan met deze dame meegaan.' Ik wil niet dat Woman een film wordt die alleen gemaakt wordt door vrouwen en alleen bedoeld is voor vrouwen’. Het doel is om met iedereen te praten en daarom vind ik het geweldig dat deze film wordt gedragen door een man en een vrouw die samenwerken."

Stel je altijd dezelfde vragen, zelfs in landen waar bepaalde dingen taboe zijn?

"Altijd. Als we in een land aankomen, is het gebruikelijk dat de vertaler of de lokale contactpersoon iets zegt als ‘Weet je, in ons land spreken we daar niet over’ en dan zeggen wij ‘Natuurlijk’. En tijdens het interview stel je de vraag toch. Daar zijn geen uitzonderingen op. Het is nog nooit gebeurd dat vrouwen niet over taboes wilden praten. Er is zoveel te vertellen; je moet alleen de deur open doen en niet bang zijn."

Je hebt het over lokale contactpersonen. Wat is hun rol bij het binnenkomen in een gesloten gemeenschap?

"Als je naar een gemeenschap gaat waar vrouwen nooit dingen vertellen aan vreemden, moet je dingen voorbereiden. We werken met lokale contactpersonen en het kan soms wel vier maanden duren om een situatie te scheppen waarbij mensen zich op hun gemak voelen. Volgende maand gaan we bijvoorbeeld naar Bangladesh en we willen Rohingya-vrouwen interviewen. Zij moesten hun land verlaten. Velen van hen zijn verkracht. We werken samen met een ngo die dagelijkse hulp verstrekt, zodat zij het project kunnen uitleggen.”

"Het is heel belangrijk dat alle vrouwen die we interviewen zich zeker van zichzelf voelen, dat ze ons vertrouwen zodat ze eerlijk en open kunnen zijn. En het is belangrijk dat ze bereid zijn hun verhaal te delen met miljoenen mensen. Daarom werken we ook met psychiaters die kunnen zeggen of ze de kracht hebben om voor de camera te verschijnen."

De trailer voor Woman stelde de vraag ‘Wat is de rol van vrouwen in de wereld van morgen?’ Wat denk jij, met wat je tot nu toe hebt ervaren bij het maken van de film?

"Ik ben hoopvol gestemd over de toekomst. Deze vrouwen hebben nog nooit in hun leven een kans gehad; stel je voor dat morgen hun kans zich voordoet, wat denk je dat er dan gebeurt? Vrouwen willen niet langer wachten. We dachten: 'Als we wachten, verandert het misschien. Als we het wat beter uitleggen, veranderen mannen misschien. Misschien als dit of dat gebeurt...' Er zijn steeds meer vrouwen die zeggen: 'Ik wil niet wachten om te zien wat er morgen gaat gebeuren. Ik wil deel uitmaken van die verandering en ik wil dat het nu gebeurt.’"